بی‌بی‌سی: چن پدر برنامه موشکی و فضایی چین است. تحقیقات او به توسعه موشک‌هایی انجامید که نخستین ماهواره چین را به فضا پرتاب کردند و به ساخت موشک‌هایی منجر شد که بخشی از زرادخانه هسته‌ای این کشور شدند. او در چین به عنوان یک قهرمان ملی مورد احترام است.
اما در کشور ابرقدرت دیگری که چن بیش از یک دهه در آن تحصیل و کار کرد، دستاوردهای برجسته‌اش تقریبا به کلی فراموش شده‌اند.
پرونده او طی روزهای گذشته توسط رسانه‌هایی مانند نیویورک تایمز در میانه سیاست جدید دونالد ترامپ برای اخراج مهاجران مطرح شد.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا پیشتر گفته بود دولت لغو «تهاجمی» ویزاهای دانشجویان چینی، از جمله آن‌هایی که با حزب کمونیست چین ارتباط دارند یا در حوزه‌های حساس تحصیل می‌کنند را در پیش می‌گیرد.
زندگی اولیه چن شیسن
چن در سال ۱۹۱۱ متولد شد، درست در زمانی که آخرین سلسله امپراتوری چین در آستانه جایگزینی با یک جمهوری بود.
والدینش هر دو تحصیلکرده بودند و پدرش، پس از کار در ژاپن، نظام آموزش ملی چین را بنیان گذاشت.
از همان ابتدا مشخص بود که چن باهوش است. او در نهایت با رتبه اول از دانشگاه جیاو تونگ شانگهای فارغ‌التحصیل شد و بورسیه‌ای نادر برای تحصیل در موسسه فناوری ماساچوست (MIT) در آمریکا به دست آورد.
در سال ۱۹۳۵، مردی آراسته و خوش‌پوش وارد بوستون شد.
کریس جسپرسن، استاد تاریخ در دانشگاه جورجیای شمالی می‌گوید: «ممکن است چن تجربه‌هایی از بیگانه‌هراسی و نژادپرستی داشته باشد. اما در عین حال احساس امید و باوری وجود داشت که چین در حال دگرگونی اساسی است و او قطعا در میان افرادی بود که به دانشش احترام می‌گذاشتند.»
چن از دانشگاه ام‌آی‌تی به موسسه فناوری کالیفرنیا (کل‌تک) رفت تا زیر نظر تئودوره فون کارمان، مهاجر مجارستانی و یکی از برجسته‌ترین مهندسان هوانوردی زمان خود، تحصیل کند. در آنجا، چن دفتری را با دانشمند برجسته دیگری به نام فرانک مالینا شریک شد. فرانک مالینا عضوی کلیدی از گروه کوچکی از نوآوران بود که به «جوخه انتحار» معروف بودند.
به گفته فریزر مک‌دونالد، نویسنده کتاب «فرار از زمین: تاریخ مخفی موشک فضایی» این گروه این لقب را به‌خاطر تلاش‌هایشان برای ساخت موشک در دانشگاه و نیز به دلیل شکست برخی از آزمایش‌هایشان با مواد شیمیایی ناپایدار گرفته بودند. هرچند او اضافه می‌کند که هیچ‌کس در این میان کشته نشد.
روزی چن وارد بحثی درباره یک مسئله ریاضی پیچیده با مالینا و سایر اعضای گروه شد و خیلی زود به بخشی جدایی‌ناپذیر از گروه تبدیل شد و تحقیقات بنیادینی در حوزه پیشرانش موشکی انجام داد.
در آن زمان، علم موشک چیزی بود در حد «هوس و خیال‌بافی».
فریزر مک‌دونالد می‌گوید: «هیچ‌کس آن را جدی نمی‌گرفت. هیچ مهندس دارای هوش ریاضی حاضر نبود اعتبارش را با گفتن اینکه این آینده است، به خطر بیندازد.»
اما با آغاز جنگ جهانی دوم همه چیز به سرعت تغییر کرد.
جوخه در جنگ
جوخه انتحار توجه ارتش آمریکا را به خود جلب کرد و بودجه تحقیقات در زمینه جاتو (برخاست با کمک جت) را تامین کرد. جایی که تقویت‌کننده‌هایی به بال هواپیماها متصل می‌شد تا از باندهای کوتاه بلند شوند.
تامین بودجه نظامی همچنین باعث شد آزمایشگاه پیشرانش جت در سال ۱۹۴۳ به ریاست تئودوره فون کارمان تاسیس شود.
چن، همراه با فرانک مالینا، در قلب این پروژه قرار داشتند.
تا پایان جنگ، او یکی از برجسته‌ترین کارشناسان پیشرانش جت در جهان بود و همراه تئودوره فون کارمان با درجه موقت سرهنگ دوم به ماموریتی استثنایی به آلمان اعزام شد.
هدف آن‌ها مصاحبه با مهندسان نازی، از جمله ورنر فون براون، دانشمند ارشد موشکی آلمان بود. آمریکا می‌خواست دقیقا بداند آلمانی‌ها چه می‌دانند.
اما تا پایان دهه، دوران درخشان چن در آمریکا ناگهان متوقف شد و زندگی‌اش در آنجا از هم پاشید.
در چین، مائو تسه دونگ در سال ۱۹۴۹ تاسیس جمهوری خلق کمونیستی را اعلام کرد و به گفته کریس جسپرسن خیلی زود چینی‌ها در آمریکا به‌عنوان «شرور» شناخته شدند.
او می‌گوید: «ما در آمریکا دوره‌هایی داریم که شیفته چین می‌شویم، سپس اتفاقی می‌افتد و از چین بیزار می‌شویم.»
در همین حین، رئیس جدید آزمایشگاه پیشرانش جت به این باور رسید که در آزمایشگاه یک حلقه جاسوسی وجود دارد و شک‌های خود درباره برخی اعضای کارکنان را با اف‌بی‌آی در میان گذاشت.
فریزر مک‌دونالد می‌گوید: «توجه داشته باشید که همه آن‌ها یا چینی هستند یا یهودی.»
جنگ سرد آغاز شده بود و دوران تعقیب کمونیست‌ها در دوران مک‌کارتی در راه بود. در چنین فضایی، اف‌بی‌آی چن شیسن، فرانک مالینا و دیگران را به کمونیست بودن و تهدیدی برای امنیت ملی متهم کرد.
اتهامات علیه چن بر پایه سندی متعلق به حزب کمونیست آمریکا در سال ۱۹۳۸ بود که نشان می‌داد او در یک گردهمایی اجتماعی شرکت کرده که اف‌بی‌آی آن را نشست حزب کمونیست پاسادینا تلقی می‌کرد.
گرچه چن عضویت در حزب را انکار کرد، تحقیقات جدید نشان می‌دهد او هم‌زمان با فرانک مالینا در سال ۱۹۳۸ به حزب کمونیست پیوسته بود.
اما این الزاما به معنای مارکسیست بودن او نیست. فریزر مک‌دونالد می‌گوید: «در آن زمان، کمونیست بودن بیانیه‌ای بود علیه نژادپرستی. این گروه می‌خواست خطر فاشیسم و وحشت نژادپرستی در آمریکا را برجسته کند. آن‌ها، برای نمونه علیه جداسازی نژادی در استخر شنا در پاسادینا کمپین کرده بودند و از جلسات حزبی برای بحث درباره این مسائل استفاده می‌کردند.»
ژویو وانگ، استاد تاریخ در دانشگاه ایالتی پلی‌تکنیک کالیفرنیا در پامونا، می‌گوید هیچ مدرکی وجود ندارد که چن شیسن برای چین جاسوسی کرده یا در زمان حضورش در آمریکا مامور اطلاعاتی بوده باشد.
با این حال، مجوز امنیتی او لغو شد و تحت بازداشت خانگی قرار گرفت. همکارانش در موسسه فناوری کالیفرنیا از جمله تئودوره فون کارمان، برای اثبات بی‌گناهی چن به دولت نامه نوشتند، اما بی‌فایده بود.
در سال ۱۹۵۵، پس از پنج سال حبس خانگی، آیزنهاور رئیس‌جمهوری آمریکا تصمیم گرفت او را به چین اخراج کند. این دانشمند با کشتی همراه همسر و دو فرزندشان که در آمریکا به دنیا آمده بودند، کشور را ترک کرد و به خبرنگاران گفت هرگز دوباره پا به آمریکا نخواهد گذاشت. او به قولش وفادار ماند.
تیانیو فانگ، روزنامه‌نگار و نویسنده می‌گوید: «او یکی از برجسته‌ترین دانشمندان آمریکا بود. او بسیار کمک کرده بود و می‌توانست بسیار بیشتر کمک کند. بنابراین این فقط تحقیر نبود، بلکه احساس خیانت هم بود.»
چن شیسن به‌عنوان یک قهرمان وارد چین شد، اما بلافاصله در حزب کمونیست چین پذیرفته نشد. سابقه‌اش بی‌عیب نبود.
همسرش دختر اشراف‌زاده یکی از رهبران ملی‌گرا بود و تا پیش از آنکه از چشم آمریکا بیفتد، چن با خوشی در آن کشور زندگی می‌کرد. او حتی گام‌هایی در جهت گرفتن تابعیت آمریکایی برداشته بود.
اما وقتی در نهایت در سال ۱۹۵۸ عضو حزب کمونیست چین شد، آن را پذیرفت و همواره تلاش کرد در کنار رژیم باقی بماند. او از پاک‌سازی‌ها و انقلاب فرهنگی جان سالم به در برد و به همین دلیل توانست مسیر حرفه‌ای خارق‌العاده‌ای را طی کند.
وقتی وارد چین شد، درک چندانی از علم موشک در کشور وجود نداشت، اما ۱۵ سال بعد پرتاب نخستین ماهواره چینی به فضا را هدایت کرد. در طول دهه‌ها، نسل جدیدی از دانشمندان را آموزش داد و کارش پایه‌گذار برنامه چین برای اکتشاف ماه شد.
به‌طرز طعنه‌آمیزی، برنامه موشکی‌ای که چن در چین توسعه داد، به ساخت سلاح‌هایی انجامید که بعدا به سوی آمریکا شلیک شدند.
فریزر مک‌دونالد می‌گوید: «موشک‌های ابریشم چن شیسن در جنگ خلیج فارس ۱۹۹۱ به‌سوی آمریکایی‌ها و در سال ۲۰۱۶ نیز توسط شورشیان حوثی در یمن به سوی ناو یو‌اس‌اس میسن شلیک شدند.»
او می‌افزاید: «پس این یک چرخه عجیب است. آمریکا این متخصص را اخراج کرد و حالا نتیجه‌اش را می‌بیند.»
او می‌گوید با اتخاذ موضع سخت در برابر کمونیسم داخلی، آمریکا «ابزارهایی را اخراج کرد که به یکی از رقبای کمونیست اصلی‌اش اجازه داد تا موشک‌ها و برنامه فضایی خود را توسعه دهد. یک اشتباه ژئوپلیتیکی خارق‌العاده.»
دن کیمبال یکی از وزرای پیشین نیروی دریایی آمریکا که بعدا رئیس شرکت پیشرانش موشکی آئروجت شد، یک بار گفت این «احمقانه‌ترین کاری بود که این کشور تاکنون انجام داده است.»
منبع خبر: پایگاه خبری تحلیلی انتخاب
